Niet eens verleden tijd

Met het Cinema Regained-programma richten we ons elk jaar op gerestaureerde klassiekers, essays en documentaires over filmcultuur en cinema-erfgoed. IFFR-programmeur Olaf Möller neemt ons mee in de ideeën achter de selectie van dit jaar en legt verbanden met films uit de andere programma’s.

In de afgelopen edities ontwikkelde Cinema Regained zich tot het onderdeel waarin de verschillende terreinen en interesses van het IFFR-programma elkaar kruisen, maar nooit zo duidelijk als in deze editie. Het retrospectief van Sergii Masloboishchykov en zijn belangstelling voor de moderne Oekraïense geschiedenis, krijgt nog meer betekenis met de vertoning van Edgar Georg Ulmers digitaal gerestaureerde Cossacks in Exile (1939), een productie van de Oekraïense danser en choreograaf Vasyl Avramenko. Hafiz Rancajales essay Bachtiar (2025) sluit aan bij de herdenking van de Bandungconferentie en de Afro-Aziatische filmfestivals die hieruit voortkwamen in wat we nu het Mondiale Zuiden noemen. We presenteren ook Bachtiar Siagians onlangs herontdekte meesterwerk Turang (1957), een verhaal over de Indonesische strijd tegen de Nederlandse kolonisatoren – als aanvulling op Mouly Surya’s This City Is a Battlefield (2025), de slotfilm van IFFR 2025 met hetzelfde thema. Een andere Cinema Regained-ontdekking, Oleksiy Radynski’s Where Russia Ends (2024), gaat ook over antikolonialisme en richt zich op een belangrijke tegenstrijdigheid in de Bandungconferentie: sommige van de grote geldschieters waren zelf kolonisatoren, in dit geval Rusland, dat de onafhankelijkheidsstrijd in Midden- en Zuid-Amerika steunde (zie ook Aleksandr Medvedkins Law of Baseness, 1962), maar in eigen land de inheemse bevolking van de toendra en het Hoge Noorden onderdrukte, om dezelfde reden als hun westerse tegenhangers: financieel gewin… Tot slot ons eerbetoon aan Katja Raganelli en met name haar films over de geschiedenis van vrouwen in film, die ze oorspronkelijk maakte voor verschillende televisiezenders in de Bondsrepubliek Duitsland. Televisie als vorm van filmeducatie is ook het thema van Christiane Büchners Erzählungen eines Kinogehers (2025), een portret van eindredacteur Werner Dütsch die oudere IFFR-bezoekers misschien nog kennen omdat hij op het festival naar films zocht voor de televisie of werk presenteerde dat hij mede had geproduceerd.

Dütsch is op IFFR alleen op het doek te zien, maar twee andere vrienden van het festival verschijnen in levenden lijve. De laatste keer dat de Oezbeekse meester Ali Hamraev Rotterdam bezocht, was in 2011 toen hij The Seventh Bullet (1972) presenteerde in ons Red Westerns-programma. Nu is hij terug met een zeer persoonlijke documentaire over een IFFR-beschermheilige: Sergej Parajanov. Dat de wereldpremière van The Lilac Wind of Paradjanov hier plaatsvindt is extra gepast omdat er veel beelden te zien zijn van het bezoek van de Sovjet-Armeense meester aan het festival! De Burkinese auteur Drissa Touré was twee jaar geleden nog op IFFR – na een afwezigheid van bijna 30 jaar waarin hij zijn films niet gefinancierd kreeg en moest werken als taxichauffeur. De internationale aandacht voor de documentaire over hem en de hervertoning van zijn twee films uit de jaren 90 hebben kennelijk iets in hem losgemaakt, want hij is terug met een nieuw werk: Mousso Fariman (2025). Dat hadden we kunnen vertonen in Harbour, samen met oude meesters als Stere Gulea en Alexander Kluge, maar omdat het ontstaan van de film zo sterk verbonden is met Cinema Regained vertonen we hem hier. Niet alleen mensen keren terug naar IFFR in dit programma, films ook, meestal digitaal gerestaureerd. Bijvoorbeeld José Álvaro Morais’ O Bobo (1987), in 1988 vertoond op IFFR. Deze bespiegeling over het ontstaan en de ondergang van een rijk heeft in de afgelopen decennia aan urgentie en betekenis gewonnen…

Dat brengt ons bij een werk met een onverwachte weerklank in de actualiteit. Toen we Ramón Rivera Morets poëtische documentaire Todo parecía posible over de beginjaren van de Puerto Ricaans film selecteerden, wisten we al dat een grote installatie van Pablo Delano, The Museum of the Old Colony (2016-heden), veel lof had geoogst op de meest recente Biënnale van Venetië. De kunstenaar is de zoon van Jack Delano, een Oekraïner in ballingschap (!) die een van de eerste Puerto Ricaanse filmmakers werd. Zijn Las manos del hombre (1952) vertonen we in een programma met digitaal gerestaureerde shorts samen met de wereldpremière van Todo parecía posible. Maar toen noemde een comedian Puerto Rico een drijvende afvalberg op een verkiezingsbijeenkomst van Donald Trump en stak een uit het kolonialisme stammend racisme dat voorgoed uit het publieke domein verdwenen leek opnieuw de kop op. De expansionistische opmerkingen van de nieuwe Amerikaanse president over Groenland, Panama en Canada tonen aan dat “het verleden nooit dood is, het is zelfs niet eens verleden tijd”¹. Hetzelfde geldt voor het werk van een goede IFFR-vriend, Saeed Nouri, wiens Tehran, An Unfinished History (2025) vol momenten en herinneringen zit die in onze tijd moeilijk te doorgronden zijn, zoals de beelden van de finale van het voetbaltoernooi op de Aziatische Spelen van 1974 waarin gastland Iran uitkwam tegen Israël en met 1-0 won door een eigen doelpunt van verdediger Itzhak Shum. De wedstrijd werd destijds gezien als teken van voorzichtige toenadering tussen Israël en Iran ondanks de jarenlange boycots tegen Israël in de Aziatische sportwereld, die ook dit evenement ontsierden en die twee jaar later eindigden met het verbannen van Israël uit de Asian Games Federation. Ook die geschiedenis moet worden besproken in het licht van het antikolonialisme van de Bandunconferentie…

Maar IFFR blijft niet alleen regisseurs steunen die ons dierbaar zijn – we blijven ons ook verdiepen in bepaalde interessegebieden, bijvoorbeeld de geschiedenis van vrouwelijke filmmakers. In vorige edities vertoonden we verschillende portretten van vrouwelijke regisseurs en documentaires over vrouwen in film en televisie. Dit jaar richten we ons op nieuwe digitaal gerestaureerde versies van films van vrouwelijke makers. In lijn met onze aandacht voor televisie, presenteren we twee afleveringen van de kortlopende serie The Classic Ghosts uit 1973, geregisseerd door Lela Swift (The Deadly Visitor) en Gloria Monty (The House and the Brain), twee pioniers van een weinig onderzocht en door critici gebagatelliseerd televisiegenre: de soap. We brengen in verschillende programma’s ook een eerbetoon aan regisseur Chetna Vora uit Gujarat met de vertoning van de beste films die ze heeft gemaakt op de Deutsche Hochschule für Filmkunst Potsdam-Babelsberg: Oyoyo (1980) in Cinema Regained en Frauen in Berlin (1982) in ons Focus-programma: Hold Video in Your Hands. Vora speelt ook een kleine rol in Gabriele Deneckes Orangemond (1980), een van de bekende gevallen van censuur in de geschiedenis van de opleiding. En, tot slot, Katha (1983) van scenarist-regisseur Sai Paranjpye uit Maharashtra wier arthousefilms in eigen land succesvol waren, maar die daarbuiten zelden zijn vertoond. Een mooie kans dus om kennis te maken met een van de productiefste Zuid-Aziatische vrouwelijke regisseurs van de populaire cinema. Dat is ook waar Cinema Regained in de geest van IFFR om draait: buiten de bekende paden en canons treden.

Cinema Regained 2025 is opgedragen aan de nagedachtenis van Adriano Aprà: filmmaker, -activist, -gids en -historicus.

geschreven door Olaf Möller

^{1 William Faulkner, Requiem for a Nun, 1951}