Colectivo Los Ingrávidos: Onstuimige kritiek

In het kader van het IFFR 2024 Focus: Colectivo Los Ingrávidos programma verkent IFFR-programmeur Cristina Kolozsváry-Kiss het werk van het Mexicaanse collectief.

Als programmeur vond ik het vooruitzicht van het samenstellen van een Focus-programma over het Mexicaanse Colectivo Los Ingrávidos enigszins intimiderend. Hun werk is zeer bekend in bepaalde festivalcircuits (namelijk degene die wat meer naar avant-garde neigen), ze hebben een enorme hoeveelheid werk geproduceerd (meer dan vijfhonderd films in twaalf jaar) en het werk is (zowel intellectueel als visueel) vrij uitdagend. Maar toen de ene na de andere wereldpremière, stuk voor stuk uitmuntend, op mijn kijklijstje belandde, voelde ik me geroepen om dit moeilijke programma aan te pakken en te ontdekken welke nieuwe dialogen er hier op IFFR over hun werk zouden kunnen ontstaan. Het resultaat overtrof mijn verwachtingen in alle opzichten.

De twee programma’s zijn ontwikkeld in samenspraak met het Colectivo. In eerste instantie wilde ik de visuele intensiteit van hun werk verlichten, de snelle cuts en zware flikkeringen onderbreken met rustigere werken, om rust te bieden aan zowel de geest als de ogen. Maar het Colectivo verzette zich hiertegen: “dit werk is gemaakt in een gewelddadig land, dus het komt uit een plaats van geweld en het is niet bedoeld om licht te zijn.” Het was duidelijk: dit is geen werk dat is ingebed in de taal van de cultuurindustrie, of beladen met de corrumperende invloed van kapitaal en ‘entertainment’; dit is een werk dat naast echte menselijke lichamen staat in verzet, in gevaar en in extase. Ze leggen de historische en hedendaagse politieke context vast van een land vol corruptie, conflicten en geweld, maar ook vol spiritualiteit, solidariteit en traditie.

De films zijn verdeeld over twee programma’s, het ene met een meer activistische focus, het andere iets extatischer (hoewel een dergelijk onderscheid in veel opzichten niet past bij Los Ingrávidos, die de twee altijd door elkaar heen mengen). In het programma Land and Resistance beginnen we met After América (2021), een structureel eenvoudige film voor het Colectivo, die de toon van het programma zet door de audio van een museumrondleiding door ‘The Americas’ op elegante wijze te combineren met CGI-beelden van de Marsrover. Impliciet in deze juxtapositie is de voortdurende strijd om land, die het bepalende conflict is geweest in post-Colombiaans Meso-Amerika en die Los Ingrávidos vaker verkent. Seeds (2024) gebruikt frame-voor-framebeelden van maïskorrels, die iconisch zijn voor de regio, om de kijker mee te nemen in een meditatie over voedsel en soevereiniteit. In Itzcóatl (2013) daarentegen, is een dwalende Lomokino-camera gebruikt om Tenochtitlan te verkennen, het epicentrum van Mexico-Stad in de Azteekse tijd, ooit beroemd om de briljante ontwikkelingen en innovatie, nu een toeristische attractie. Coyolxauhqui (2017) is even pijnlijk als poëtisch, omdat het de locatie van femicide vastlegt: het land, de lucht, de flora, de fauna en de vergeten bewijzen van deze gruwelijke misdaad. 

Dit programma bevat ook veel werken die zich richten op de hedendaagse protestcultuur in Mexico, vaak geleid door boeren en diep verankerd in de inheemse cultuur. Batalla (2019) en Tear Gas (2019) zijn beide reflecties op de dodelijke aanval van de paramilitaire politie in 2014 op protesterende studenten. 2024 is een onheilspellend jubileum voor die gebeurtenis, aangezien Amnesty International in 2022 verklaarde dat “het recht op protest wordt bedreigd in Mexico”.  Notes for a Déjà Vu (2021) verbeeldt de film die Jonas Mekas zou hebben gemaakt als hij ooit naar Mexico was gereisd om een vreedzame demonstratie vast te leggen, en door zijn indringende, melancholische woorden worden we eraan herinnerd dat protesten belichaamde herinneringen zijn door middel van publieke actie. 

Het programma Incantations and Invocations verschuift het bewustzijn van de kijker van de geest naar het lichaam. Colmillos (2024) verbeeldt de zielen van dieren die zijn opgeroepen via hun achtergebleven tanden, terwijl Ritual (2024) ons de zon laat aanbidden, een levenskracht zo krachtig dat ernaar staren (zonder de camera ertussen) onze ogen zou verschroeien en zou laten barsten. Sensemayá (2021) pakt de draad weer op die was losgelaten door Itzcóatl, maar deze keer is de film veel sinisterder in zijn demonische vervorming van de ongelukkige vakantiegangers die zich er niet van bewust waren dat hun homevideo’s ooit de basis voor spreuken zouden vormen in voorchristelijke verering. 

Het programma wordt afgesloten met Tierra en trance (2022), een opus van bijna veertig minuten van dichte intensiteit, dat enkele van hun meest meesterlijke meervoudige camerabelichtingen bevat. De beste manier om de film te bekijken is om erin op te gaan, om je te laten opslokken door de meeslepende beelden van een land dat ver weg en vreemd is, en toch zo onmiddellijk herkenbaar is aan zijn iconische omgeving, regalia en iconen. Tierra en trance betekent ‘aarde in trance’, en de film brengt alle draden samen die door de werken van beide programma’s zijn uitgeworpen: een transcendente verbinding met de aarde is de kiem die zich in ons hart voortplant en ons tot grote daden van solidariteit met menselijke en niet-menselijke verwanten brengt. Een manifest van de geest, een nóg moeilijker terrein om te veroveren dan het oppervlak van Mars. 

Als de beschrijvingen van deze programma’s en de films die ze bevatten intimiderend lijken, dan kan ik je verzekeren dat, hoewel deze films inderdaad uitdagend zijn en veel aandacht en denkwerk vereisen, ze ook uiterst meesterlijk zijn gemaakt en prachtig zijn om te zien. Colectivo Los Ingrávidos heeft een geheel eigen esthetiek ontwikkeld in beeld en geluid. Levendige kleuren gelaagd in ontelbare belichtingen van positief en negatief, contrastrijk en grafisch gebruik van zwart-wit, snelle camerabewegingen die je bijna voelt in je lichaam, veeleisende montages die zelfs de meest ervaren editor vermoeiend zou vinden en sonische samenwerkingen die de weelderige beelden dragen of tegenwerken. Dit kun je ook live ervaren in ons programma sound//vision van de film Tonalli (2023) met livebegeleiding van Codarts-studenten. Met deze uitdagende programma’s word je uitgenodigd om bewegende beelden te ervaren die verder gaan dan de nutteloze bezigheden van de geest en je het rijk in sturen van alles wat aards, etherisch, krachtig en poëtisch is. 

By Cristina Kolozsváry-Kiss