Matthew Lax: De talen van liefde en macht
Het werk van de Amerikaanse kunstenaar, schrijver en filmmaker Matthew Lax staat centraal in een van onze Focusprogramma’s dit jaar. IFFR-programmeur Cristina Kolozsváry-Kiss duikt in de benadering en thema’s van Lax’ geselecteerde films en installatie.
Matthew Lax is een interdisciplinaire kunstenaar, filmmaker en schrijver en woont in New York en Los Angeles. Ons Focusprogramma over Lax, dat een kleine tien jaar van zijn carrière belicht, bestaat uit twee programma’s met verschillende formele aspecten, maar gedeelde thema’s en onderzoeksgebieden. Zijn films zijn gemaakt met technieken uiteenlopend van 16mm tot digitale animatie en worden gekenmerkt door een grote belangstelling en gevoeligheid voor taal. Gedrag en macht zijn terugkerende thema’s, waar Lax op ingaat door teksten zorgvuldig te lezen en te spelen met vertalingen en betekenis. Even kenmerkend voor Lax’ werk is een dialectisch theoretisch kader dat is ontstaan door zijn samenwerking met zowel professionele acteurs als amateurs en het combineren van genres en stijlen als melodrama, performancekunst, filmessays en documentaires. In beide programma’s zien we de ontwikkeling van deze kaders, die het queer-zijn rechtstreeks verkennen met behulp van gemeenschapsgerichte films en het bevragen van zijn eigen levensverhaal.
Het eerste programma, Reference material, bestaat uit vier films die alledaagse cultuurverschijnselen in onze moderne wereld gebruiken om iets onderliggends te doorgronden. We beginnen met AMERICAN FOLK (2016-18), die de culturele evolutie van spijkerstof onderzoekt, van 17de-eeuwse Nederlandse schilderijen van boeren die het degelijke materiaal droegen en Amerikaanse goudzoekers die de duurzaamheid ervan waardeerden tot uitbuitende castingtapes die de stof (en de mensen die erin rondlopen) reduceren tot symbolen voor seks en jeugdcultuur. Deze belangstelling voor verhalen over herkomst, productie en arbeid zien we ook terug in andere werken.
Fabricated in the Actual Arctic (After Nanook) (2018) kijkt terug op het maken van Robert Flaherty’s Nanook of the North (1922), aan de hand van de vondst van een zoekgeraakte tekening van een Inuk-kunstenaar in de MoMA-collectie. De tekening toont Inuk die voor en achter de camera meewerken aan de productie, wat hun rol in het maken van deze invloedrijke film nog verder compliceert, en die terecht veel kritiek kreeg vanwege uitbuiting en manipulatie van de werkelijkheid. Deze twee materialen – de originele film en de tekening – gaan een dialectische dialoog aan over de ethiek van het maken van documentaires.
Lil’ Tokyo Story (2016) is een exacte kopie van de openingscredits en de climax van Yasujirō Ozu’s Tokyo Story (1953) met in split screen de Japanse en de Engelse versie1. Lax bewerkt het originele materiaal met zorg en aandacht, maar brengt ook opvallende en pikante veranderingen aan: de vrouwelijke personages worden gespeeld door Japanse mannen die als vrouw verkleed zijn. Door deze queer lens ondermijnt de film traditionele opvattingen over opoffering en plichtsbesef binnen de familie in Ozu’s klassieker en wordt onderzocht hoe het culturele geheugen weerklinkt in de queer context en hoe betekenis verloren kan gaan of kan vervormen in vertaling. De bewuste vervanging van Tokio door Los Angeles vervaagt concepten als plaats en culturele authenticiteit nog meer.
Het programma eindigt met de wereldpremière van Gay Men’s Book Club (2025), een fly-on-the-walldocumentaire van 51 minuten waarin zeven homoseksuele mannen (die elkaar niet kennen) het boek Elite Capture, How the Powerful Took Over Identity Politics (and Everything Else)2 van Olúfẹ́mi O. Táíwò bespreken. Lax is, samen met de medeoprichter van Radical Faeries en Jungiaanse psycholoog Dr. Don Kilhefner, gespreksleider, maar neemt ook deel aan het gesprek. Hij geeft iedereen de ruimte hun visie op de tekst te geven en hun eigen ervaringen en invalshoeken te delen. Geïnspireerd op de observerende stijl van Frederick Wiseman en de feministisch collectieve benadering van Lizzie Borden, geeft de film een intergenerationeel en intersectioneel kijkje in een queergemeenschap in Los Angeles die speculeert over een toekomst in vrijheid.
Hoewel Lax in bijna alle hier genoemde films te zien is (op Lil’ Tokyo Story na), is geen enkel werk echt autobiografisch. In het tweede programma, Man’s best friend, gebruikt Lax zijn eigen achtergrond als vierling om zaken als vertrouwen, wederzijdse instemming en het opbouwen van banden te bespreken die, minder expliciet, ook al in zijn eerdere werken aanwezig waren. In A TIRED DOG IS A GOOD DOG, PART ONE (2022) maken we kennis met de wereld van hondenfokkers aan de hand van de colliefokkerij van zijn eigen familie, en met de pups van puppy play, een kinkgemeenschap waarin menselijke pups zich verkleden en gedragen als honden. De film verbeeldt alternatieve familie- of roedelstructuren waarin de pups hun liefde voor honden op een heel andere manier uiten – namelijk als vorm van seksuele verkenning en identificatie. De film opent met videobeelden van de filmmaker als kleine jongen met een collie3 in een hondententoonstelling, gevolgd door een scène waarin de volwassen Lax in zijn onderbroek van een volledig uitgedoste pup leert “hoe hij een hond moet zijn”. Zo onderzoekt Lax hoe de beste vriend van de mens de mensheid heeft gevormd.
De opgeroepen vragen blijven bewust onbeantwoord omdat het een lopend project is, waarvan het meest recente deel, A TIRED DOG IS A GOOD DOG, PART TWO (2024), in wereldpremière gaat op IFFR. In dit tweede deel doet Lax nog meer moeite om het vertrouwen van de pupgemeenschap en van de ernstig getraumatiseerde reddingshond Soba te winnen. Soba’s trainer Patrick vervult bijna een vertellersrol als hij de nuances van Soba’s lichaamstaal, haar angsten, gespannenheid en haar verlangen naar genegenheid verklaart. Die wisselwerking tussen kwetsbaarheid en genegenheid zien we ook in de scènes waarin meerdere pups met elkaar spelen. Misschien is Lax er dankzij zijn achtergrond toe in staat het gedrag van zowel mensen als dieren met zoveel begrip en mildheid tonen, wat duidelijk zichtbaar is bij zijn contact met Soba (weinig cameramensen zouden zo rustig blijven met een blaffende hond tegenover zich), maar ook bij zijn attente reactie als hij wordt teruggefloten door een van de pups als hij te ver gaat. Part Two reflecteert ook op liefde en verlies aan de hand van de levenscycli van Lax’ eigen honden, een vorm van verdriet die vaak over het hoofd wordt gezien in de opera van menselijke emoties, maar die intens wordt beleefd door iedereen die van een dierlijk familielid heeft gehouden.
Lax presenteert zijn werk vaak als installaties – veel van de vertoonde films worden als loops gebruikt in verschillende installatievormen – dus het is toepasselijk om ons themaprogramma af te sluiten met een nieuwe installatie, AN ANIMATED DOG READS JOHN BERGER, HARAWAY, AND KAFKA (2024). In het werk, vertoond op een flatscreen op de bodem van een bench, zien we een animatiecollie pootjes geven, trucjes doen en een schitterende verzameling teksten declameren van Donna Haraway, Franz Kafka en John Berger. In dit werk komen veel thema’s uit beide programma’s samen: de collie als Lax’ persoonlijk archetype voor alles wat met honden te maken heeft en hier fungeert als zijn avatar (de stem, de kop en de gebaren van de hond zijn gecreëerd met motion capture-beelden van Lax zelf), het gebruik van verschillende bronnen om in te gaan op thema’s als dierengedrag en de manier waarop die illustreren wat ons menselijk maakt.
geschreven door Cristina Kolozsváry-Kiss
1 De Japanse versie met een letterlijke vertaling van de originele dialoog in Engelse ondertitels en de Engelse versie met een letterlijke vertaling van de Engelse ondertitels uit de Criterion-versie in het Japans.
2 Haymarket Books (3 mei, 2022)
3 De oplettende kijker heeft al meerdere collies gezien in het eerste programma, zoals de collie- auditietape in AMERICAN FOLK en een roedel collies in Fabricated in the Actual Arctic (After Nanook) die zijn gecast als sledehonden.
