Koppig ondeugend, echt uitdagend
In het kader van het IFFR 2024 Focus: Scud programma, duikt IFFR-programmeur Kristina Aschenbrennerova in het werk van filmmaker Scud, pionier van Aziatische queer cinema.
Scuds oeuvre doet denken aan Christian Louboutins stelregel dat hoge hakken gelijk staan aan genot en pijn, want beide zijn in Scuds films rijkelijk vertegenwoordigd. Zijn werk is gewaagd, hartstochtelijk, wreed, liefdevol en altijd koppig en opstandig. Hij legt zijn ziel bloot door de mooiste mannen naakt en kwetsbaar te tonen, laverend tussen zinderend genot, dagdromen en nachtmerries en peinzend over de zin en de waarde van het leven, de dood en het hiernamaals. Deze thema’s en verkenningen lopen net als liefde en het lot als een rode draad door zijn oeuvre.
De in 1967 in Guizhou geboren Scud groeide op in Guanghzhou en Hongkong in de beginjaren van de Culturele Revolutie. Pas na de nodige wereldreizen, een lang verblijf in Australië, een mooie carrière in de ICT en het bedrijfsleven en het besef dat dat alles niet zijn droom was, besloot hij filmmaker te worden en richtte hij na zijn terugkeer in Azië de productiemaatschappij Artwalker op.
Met Naked Nations – Tribe Hong Kong (2024) neemt de kunstenaar-provocateur nu afscheid van de filmwereld. Zijn tien op zichzelf staande films vormen een uniek totaalkunstwerk. Scuds buitengewoon persoonlijke, indringende en esthetisch gedurfde films gaven de Hongkongse queerfilm en de kijk op het Aziatische mannenlichaam ‘per ongeluk’ een verfrissende impuls.
Artwalkers eerste productie, City Without Baseball (2007), die Scud samen met Lawrence Lau regisseerde, opende een doos van Pandora. Met een mix van feiten en fictie en knipogen naar jeugddrama’s en sportfilms dramatiseerde de film het leven van bestaande Hongkongse honkballers. De suggestie werd gewekt dat de sportmannen homo-erotische spelletjes speelden of zelfs homoseksueel waren (wat zelfs nu nog de krant zou halen) en ongedwongen naakte mannen werden een symbool van verzet. Hoewel City Without Baseball Scuds regiedebuut is, ziet Scud zelf zijn tweede film als zijn echte beginpunt. Permanent Residence (2008) is namelijk de eerste film die geestelijk en emotioneel voortkomt uit zijn eigen levensverhaal.
Met het verhaal over een knappe, briljante ICT’er die terugkeert naar zijn ‘eigen’ geboorteland legde Scud met de blauwdruk uit de vorige film de basis voor een gelaagde wereld waarin fantasieën werkelijkheid worden, maar die niet immuun is voor verdriet en hartzeer of overpeinzingen over het leven, de liefde, de dood en verbondenheid. Hier begint ook een stroom van verwijzingen naar zijn andere films, bijvoorbeeld door de hoofdpersoon of bepaalde locaties te noemen en deze te laten terugkeren. Een boot neemt tussen die locaties een bijzondere plaats in. In iets andere vorm verkent ook Amphetamine (2009) de liefde tussen mensen die er wanhopig naar verlangen, maar er alleen in anderen naar zoeken – een liefde die afhankelijkheid creëert en onvermijdelijk teleurstelt na het nodige speelse gebruik en misbruik. Pas later beseffen ze dat liefde, net als vrijheid, geen extern gegeven, maar een keuze waar je je bij neer moet leggen – uit vrije wil zelfs? Zo begint hun dwaaltocht – als leermeesters, maar ook als leerlingen.
Een van de vele charmes van Scuds oeuvre is het oprekken van de regels en dat doet hij met een mengeling van provocatieve verhalen en een visuele artisticiteit die even mooi als choquerend is in haar achteloze wreedheid. Voor sommigen gaat het misschien te ver – mensen zijn volledig naakt en pijn en verwondingen zijn fysiek zichtbaar, maar die beelden komen voort uit een oprechte humanistische visie. Het is een merkwaardige perpetuum mobile: Scuds ervaringen voeden zijn films, maar het maken van films is ook een drijfveer in zijn leven. Films lijken een veilige manier te zijn geworden om te leren over het leven, de dood en de liefde voor anderen en voor zichzelf – en al zijn hoofdpersonages, waar Scud oprecht van houdt – vormen, in elk geval deels, een afspiegeling van hemzelf.
Die buitengewoon persoonlijke aanpak maakt ze universeel en laat ook ruimte voor verhalen van anderen om Scuds universum te verrijken, bijvoorbeeld in Love Actually… Sucks! (2010) en Voyage (2012). In die eerste film worden zes liefdesverhalen met een dramatische afloop aan een rechtbank voorgelegd en de tweede is een bloemlezing van manieren om het verlies van een dierbare te verwerken, gebaseerd op Scuds eigen ervaringen en die van anderen. Ze zijn absurd, sardonisch, misschien zelfs cynisch, maar doordrongen van het verlangen naar inzicht. Na Utopians (2016) kan Pasolini’s invloed op Scud niet meer ontkend worden. De beelden spreken voor zich, maar ook de gruwelijke verhalen en de absurditeit in het werk van John Maybury, Peter Greenaway of Pedro Almodóvar hebben hem geïnspireerd. Uit de film spreekt ook een zekere zelfbewustheid, want de hoofdpersonen zien seks niet als een bewijs, maar als een uiting van leven. Daarnaast is ook het concept ‘thuis’ mogelijk een illusie die niet plaatsgebonden is en onmogelijk los te zien is van jezelf.
Wie de tien films in chronologische volgorde bekijkt, ziet de ontwikkeling in de houding tegenover leven en dood, schepping en (zelf)vernietiging, maar een andere volgorde zorgt voor weer heel andere geluksmomenten. Wat vaststaat is dat Naked Nations letterlijk een afsluiting is voor Scud als filmmaker, maar er gaan nog een paar filmische verkenningen aan vooraf. In Thirty Years of Adonis (2017) voert de nieuwsgierigheid van een jonge opera-acteur uit Peking hem de wereld van de mannelijke seksindustrie binnen – een wereld vol machtsspelletjes, misbruik, sensualiteit, zelfontdekking, zelfvernietiging en overgave. Die thema’s zien we ook in Bodyshop (2022), die begint met een jonge man die zichzelf van het leven berooft en als geile geest terugdenkt aan zijn voormalige geliefden en de wereld over reist. Hoewel de hoofdrolspelers niet worden gespaard stralen beide films levenslust en een verlangen uit om het leven te doorgronden. Ze bieden een bredere kijk op het leven en het hiernamaals – want de dood hoort tenslotte bij het leven, en Apostles (2022) herinnert ons eraan hoe waardevol het leven is.
Scud woont niet in Hongkong, maar blijft een van de stad haar bijzonderste en ondeugendste vertegenwoordigers. Stoppen met films maken is een even koppige beslissing als ermee beginnen, maar het sluiten van dit boek biedt ook nieuwe mogelijkheden.
– Kristina Aschenbrennerova
