Janis Rafa over Kala azar

Kala azar is de eerste lange film in het wonderlijke universum van de Griekse filmmaker Janis Rafa. In haar werk vervagen de grenzen tussen lichaam en landschap, dood en leven, en tussen mensen en andere dieren.

In het voor een Tiger Award genomineerde Kala azar zien we een duo, dat in het dagelijks leven voor een dierencrematorium werkt, in hun vrije tijd clandestien roadkill cremeren. Tegelijkertijd leiden de ouders van een van hen een rustig, afgezonderd leventje tussen de honden. Kala azar is een film met weinig dialoog, die de kijker alle ruimte geeft om deze breedbeeldwereld van landschappen en lichamen, dood en levend, zelf te ontdekken.

Hoewel Janis Rafa in Nederland woont, filmde ze Kala azar net als haar vorige werk (Rafa maakt korte films en installaties sinds 2009) in de omgeving van Athene. Al waakt ze ervoor de stad bij naam te noemen: de “chaotische, gebroken stukken land”, zoals Rafa ze omschrijft, zouden overal kunnen zijn. De plekken zijn haar protagonisten, net zo goed als de mensen en zwerfhonden die elkaar daar tegenkomen.

Je eigen vader speelt de vader in Kala azar?
“Ja. Hij is geen acteur, maar ik heb hem al een paar keer gecast. Het heeft te maken met mijn jeugdherinneringen aan de zwerfhonden die mijn ouders in huis namen. En met het beeld van mijn vader als grafdelver, als ze stierven. Maar dit autobiografische aspect is niet het belangrijkste. De film gaat over hoe dieren en mensen naast elkaar bestaan – in het landschap, als aangereden wild of in huis – en over het opmerken van het onopmerkelijke. Dieren langs de kant van de weg, dood of levend, waar je normaal gesproken geen acht op slaat. En over het rouwen om een lichaam dat helemaal niet op ons lijkt, in omvang en vorm.”

Ik was verbaasd over het crematorium. Je leek altijd meer van het begraven.
“Niet op een religieuze manier, maar inderdaad, ik houd van het werken met aarde, en het idee van iets afsluiten. Dus ik miste de begrafenissen ook, haha! Ze zaten in Gravediggers en Three Farewells, maar deze keer wilden we iets anders doen. Ik wilde deze bizarre wereld filmen die echt bestaat, dit crematorium buiten de stad. Een schimmige plek op de grens van leven en dood, met vrieskasten vol karkassen – en een asiel voor zwerfhonden, waarvan sommige misschien een nieuw baasje zullen vinden en andere ziek zijn en uiteindelijk een spuitje krijgen.”

Mensen en dieren film je vaak op eenzelfde manier. Na een close-up van hondenpoten knip je bijvoorbeeld naar de benen van een vrijend stel.
“Het gaat om het samenleven van mensen en dieren. Dat krijgt een extra laag in het sound-design: de mensen zeggen niet veel, maar op de achtergrond hoor je voortdurend geblaf en gesnuif. Dus zelfs als er geen honden in beeld zijn, voel je hun aanwezigheid. Net zoals die abrupte overgangen, heeft dat te maken met hoe de cameraman en ik deze gebroken wereld wilden verbeelden. Zoals in de auto, wanneer we snijden van de naakte man achter het stuur, naar de vrouw op de achterbank met de dode vliegen, naar het shot van de as van een crematie. We geven je nooit het volledige plaatje. Dus dat haal je uit het geluid of je creëert het zelf, in je hoofd. Voor ons ging het meer om de textuur: er is wel een verhaal, maar daar let de camera let niet op. Die is geïnteresseerd in iets anders.”

Het bloot dat je noemt, helpt om de mensen als dieren te zien. Is dat ook de reden dat zowel mensen als dieren wonden hebben in Kala azar?
“Ja, dat benadrukt de sterfelijkheid van het lichaam. En dat is onze grote overeenkomst met andere levende wezens: we zijn allemaal kwetsbaar voor onze omgeving. Onze lichamen bloeden en sterven gemakkelijk, of je nu een hond bent of een mens. De kala azar uit de titel is een epidemische infectie, voornamelijk van honden, maar soms ook van mensen, die zich in de echte wereld door deze gebieden verspreidt. De infectie wordt overgedragen door muskieten. Als je een man zichzelf ziet krabben, of over een wond op zijn been ziet plassen – ja, het zou kunnen dat hij dan ook besmet is. Maar ik bedoel het niet te letterlijk. Het gaat meer om een gevoel van dreiging en kwetsbaarheid, en een soort verzet door de natuur.”

Zelfs voertuigen lijk je als lichamen te filmen. Ze hebben zorg nodig, zoals de pick-up in Kala azar – en ze sterven, zoals het gekapseisde schip in Requiem to a Shipwreck.
“Ja, of zoals de grote truck die gecrasht is in Requiem to a Fatal Incident. Voor mij zijn dat allemaal een soort lichamen.”

geschreven door Kees Driessen