IFFR-ambassadeur Kristel interviewt Indonesisch filmmaker Timoteus Anggawan Kusno

Geschiedenis is niet een enkele waarheid, maar een veelheid aan stemmen en machtsdynamieken. Kunst en verhalen helpen ons om door deze geschiedenis te navigeren zonder gevangen te raken in één enkele realiteit.

Het Indonesische programma presenteert een selectie films die Indonesië’s complexe geschiedenis, diverse culturele expressies en voortdurende dekolonisatiedialogen verkennen. Via deze filmmakers herwinnen narratieven die lange tijd cultureel zijn onderzocht en bieden ze het publiek een frisse kijk op het verleden en heden van Indonesië.

In dit interview onderzoeken we met Indonesisch filmmaker Timoteus Anggawan Kusno hoe de koloniale geschiedenis zowel persoonlijke als collectieve herinneringen vormt. Door middel van archiefmateriaal, beeld en heropvoeringen creëert hij een ruimte waarin geschiedenis niet alleen wordt herinnerd, maar ook actief in vraag wordt gesteld en opnieuw wordt verbeeld.

Hoe balanceer je artistieke intuïtie met onderzoek?
Timoteus: Dat is een goede vraag. Mijn proces begint met uitgebreid artistiek onderzoek, waarbij ik gegevens, beelden en historische verslagen verzamel. Zodra ik al deze perspectieven heb, laat ik mijn intuïtie bepalen hoe ik ze navigeer, puttend uit mijn eigen ervaringen. Ik zoek naar ‘blinde vlekken’, naar wat ontbreekt in de archieven. Het gaat niet alleen om wat er is, maar ook om wat er niet is, wat opzettelijk werd weggelaten.

Hoe draagt jouw werk bij aan het gesprek over Indonesië’s koloniale verleden en culturele herinneringen?
Timoteus: In Indonesië is de koloniale geschiedenis zowel aanwezig als onuitgesproken, diep verwoven met tradities en nationale identiteit. Sommige verhalen blijven stil, terwijl andere door kunst of media opnieuw opduiken. Mijn werk probeert deze geschiedenis te reconstrueren en te herinterpreteren, te vinden wat afwezig is, wat buiten het kader valt, en hoe macht heeft bepaald wat werd vastgelegd. Ik kijk voorbij het zichtbare om onvertelde perspectieven zichtbaar te maken.

Merk je een verschil in hoe jouw werk wordt ontvangen in Indonesië versus het Westen?
Timoteus: Absoluut. Geschiedenis wordt anders onderwezen in Indonesië dan in Nederland, wat leidt tot verschillende perspectieven. Het is een netwerk van pijn, nostalgie en stemmen die ik wil omarmen, niet vastleggen in één definitieve visie.

Wat bracht je ertoe om film als medium te kiezen?
Timoteus: Het begon vroeg. Mijn vader had een donkere kamer, en ik groeide op met films in zijn videotheek in Sumatra. Die herinneringen aan beelden en verhalen bleven bij me. Maar pas toen ik alternatieve historische verslagen ontdekte, zoals de verboden boeken van Pramoedya Ananta Toer – besefte ik dat geschiedenis niet vastligt. Het wordt betwist, hervormd en is complex. Dat besef bracht me ertoe om geschiedenis te verkennen via visuele verhalen, niet als een vaste vertelling, maar als iets vloeiends en veelzijdigs.

Is er een specifiek werk dat een keerpunt voor je was?
Timoteus: Ik zie mijn praktijk als een continu proces in plaats van een reeks mijlpalen. Maar mijn recente project, Afterlives, in opdracht van het Rijksmuseum, was belangrijk. Door te werken met koloniale portretten, culturele rituelen en oorlogsartefacten, documenteerde ik het volledige onderzoeks- en installatieproces. Dit werd uiteindelijk een film, waardoor de discussie verder ging dan de tentoonstelling. Het ging niet alleen om de objecten, maar om hun blijvende aanwezigheid en de verhalen die ze nog steeds bevatten.

Hoe zie je de discussies over koloniale geschiedenis zich ontwikkelen in Nederland, in vergelijking met Indonesië?
Timoteus: Ik waardeer de open discussie in Nederland, maar geschiedenis overstijgt nationale identiteiten. Daarom richtte ik het fictieve Center for Tanah Runcuk Studies op een ruimte voor vrije dialoog, waarin we samen een nieuw heden kunnen vormgeven in plaats van oude structuren te herhalen Elke dialoog, elke ontmoeting vormt mijn perceptie, net zoals deze. Het Tanah Runcuk Center is bedoeld als een vloeiende ruimte, een plek waar ideeën vrij stromen zonder vast te zitten aan structuren. Ik wil een ruimte creëren waarin mensen op een persoonlijke, onbelemmerde manier met geschiedenis in interactie kunnen gaan.

Met zijn films daagt Timoteus Anggawan Kusno ons uit om geschiedenis niet als iets vaststaands te zien, maar als een levendige dialoog, een dialoog die ons uitnodigt om ons collectieve geheugen te bevragen, opnieuw te verbeelden en te herwinnen. 

Benieuwd naar meer films uit het Indonesische programma van IFFR? 
Hier zijn enkele tips die aansluiten bij de verkenning van de Indonesische culturele geschiedenis, tradities, onafhankelijkheid, archiefmateriaal en de nationale historische impact die een diepere dialoog rond complexe nostalgie creëert:

• Bachtiar door Hafiz Rancajale
• Whispers in Dabbas door Garin Nugroho
• Turang door Bachtiar Siagian
• Shaping the Future door Putu Kusuma Widjaja

Geschreven door: Kristel Anna Frich
Fotografie door: Sanne Margret