Blackout
13 januari 2019
Julian Ross' essay over Blackout
Kunstenaars overal ter wereld zijn de Kodak carrouseldiaprojector de afgelopen vijftien jaar blijven gebruiken, hoewel het apparaat al sinds 2004 niet meer gemaakt wordt en dus eigenlijk industrieel dood is. In het tijdperk van swipen en scrollen laat dit ‘vergeten’ medium in de geschiedenis van de mediatechnologie ons een moment nadenken over wat we verloren en gewonnen hebben in de digitale revolutie. De expositie in de Kunsthal Rotterdam toont elf dia-installaties die internationale kunstenaars na 2004 gemaakt hebben, en die niet alleen een eerbetoon zijn aan de erfenis van het medium, maar ook laten zien dat de dia nog steeds springlevend is. Blackout, de titel van de expositie, verwijst naar een kenmerkende eigenschap van de diaprojector: de terugkerende momenten van duisternis tussen de geprojecteerde beelden. Anders dan de analoge film, die vergelijkbaar werkt, maakt de lage beeldsnelheid van de diaprojectie de afwisseling tussen licht en donker zichtbaar voor het menselijk oog en duidelijk voelbaar. De titel verwijst ook naar historisch geheugenverlies en collectief verdrongen herinneringen die veel van deze kunstwerken ons willen laten herinneren.
De tentoonstelling gaat over media-archeologie, maar plaatst het historische geheugen ook in een sociaal-politieke context. Veel werken die gebruikmaken van dia’s belichten verloren of bewust vergeten geschiedenissen, en herinneren ons er zo aan dat diaprojectors niet alleen gebruikt werden voor vakantiefoto’s en kunstgeschiedenislessen, maar ook als pedagogisch instrument door koloniale mogendheden. Toen de carrouseldiaprojector voor het eerst verscheen halverwege de jaren zestig, werden de toegankelijkheid en het relatieve gebruiksgemak omarmd door de kunstgemeenschap. Nu stelt het kunstenaars in staat om het historische geheugen te onderzoeken vanuit een persoonlijk perspectief, als alternatief voor vereenvoudigde interpretaties van de geschiedenis. Bij de werken die te zien zijn in Blackout nemen de makers de geschiedenis in eigen hand.
Blokken kalksteen
Als medium tussen fotografie en het bewegende filmbeeld is de diaprojector veronachtzaamd in kunstgeschiedkundig onderzoek, omdat hij tussen de verschillende disciplines in valt. Het is een nazaat van pre-cinematografische toverlantaarnplaatjes, maar bestaat ook nog steeds in de vorm van digitale diaseries zoals PowerPoint. Dat geeft de dia een lastig te definiëren positie in de mediageschiedenis. Toch wordt de diaprojector, althans in carrouselvorm, vaak herinnerd om het gebruik door performance- en conceptuele kunstenaars in Europa en Noord-Amerika in de jaren zeventig, die zo hun activiteiten documenteerden en presenteerden tijdens exposities. Dat zijn belangrijke aspecten, maar het geeft maar een beperkt beeld van hoe dia’s onderdeel geworden zijn van de hedendaagse kunstpraktijk.
Blackout presenteert kunstenaars die met diaprojectors werken in uiteenlopende tentoonstellingsvormen. Zo zijn er flikkerende, gesynchroniseerde multi-projecties, beschouwende diavoorstellingen en projecties op schilderijen en blokken kalksteen. Met werk van een internationale groep kunstenaars uit België, Brazilië, India, Maleisië, Nederland, Thailand, Engeland, de VS en Vietnam wijzigt Blackout het Eurocentrische perspectief dat het verhaal van het kunstzinnig gebruik van de carrouseldiaprojector zo lang heeft bepaald.
Speciale evenementen
Op zondag 27 januari om 13.00 uur vindt een rondleiding met de kunstenaars plaats in de Kunsthal Rotterdam, waarna Cauleen Smith de meest recente versie van Black Utopia LP (2012/2019) uitvoert. Haar performance met dia’s is een hommage aan Sun Ra en verbeeldt de geschiedenis van de Afrikaanse diaspora, waarvoor ze een extra carrousel samengesteld heeft vol beelden van onderzoek in Nederland. Blackout is ook onderdeel van sound//vision, een late-night-programma met audiovisuele performances in WORM Rotterdam, waar Raha Raissnia, Luis Macías en anderen performances uitvoeren met de carrouselprojector tijdens het eerste weekend van het festival. Macías geeft daarnaast een tweedaagse praktische, uitgebreide diaprojectieworkshop in de Filmwerkplaats op donderdag 24 en vrijdag 25 januari.
Blackout is het resultaat van onderzoek dat IFFR-programmeur Julian Ross verrichte in het Centre for Research and Education in Arts and Media (CREAM) aan de Universiteit van Westminster, als onderdeel van de Leverhulme Early Career Fellowship die hij ontving van de Leverhulme Trust. De expositie zal in maart 2019 nog te zien zijn in Ambika P3 in Londen en in april 2019 in Greylight Projects in Brussel.
