Lost Highway: Lynch op zijn meest Lynchiaans

Moord, duivelse verschijningen en een plotselinge gedaanteverwisseling: Lost Highway is - zeker op het eerste gezicht - een verwarrende trip. Deze zevende film van David Lynch wordt zelden genoemd in het rijtje met hoogtepunten als Twin Peaks, Mulholland Drive en Blue Velvet. En dat is onterecht.

Fred Madison houdt niet van videocamera’s. ‘Ik herinner dingen graag op mijn eigen manier,’ vertelt het hoofdpersonage, gespeeld door Bill Pullman, vroeg in Lost Highway, ‘niet per se op de manier waarop ze daadwerkelijk gebeurd zijn.’ Regisseur David Lynch schijnt het sentiment te delen met zijn hoofdpersonage. ‘Geloof niet alles wat je ziet,’ lijkt de filmmaker te waarschuwen. Want de gebeurtenissen die in de rest van Lost Highway plaatsvinden, zijn tegen het onbegrijpelijke aan.

Tweede misser

Het vormt het grootste kritiekpunt bij de release van de film in 1997. ‘Lost Highway is een stijloefening, een film die is gemaakt met een nonchalante minachting voor het publiek,’ vindt filmcriticus Roger Ebert. Die mening overheerst: Lynch’ beelden worden geprezen, de ambiguïteit van de plot niet. Ook commercieel is Lost Highway geen succes, de film brengt in Amerika slechts drieënhalf miljoen dollar (op een budget van vijftien miljoen) op.

En daarmee is het Lynch’ tweede misser op rij. Lost Highway is het eerste werk van de regisseur na Twin Peaks: Fire Walk With Me. Die film, een prequel op de tv-serie, wordt met boegeroep ontvangen op het filmfestival in Cannes en lijkt lange tijd de doodsteek voor het Twin Peaks-universum. De kneuterige humor die de tv-serie kenmerkte, maakte plaats voor duisternis in de vorm van verkrachting, drugs en incest. Kijkers voelden zich niet meer welkom in het plaatsje in het noorden van de VS. Het duurt een jaar of twintig voordat Fire Walk With Me plots wél gewaardeerd wordt. Onder andere The Telegraph en Village Voice publiceren de afgelopen jaren artikelen waarin ze de film als een onbegrepen meesterwerk omschrijven.

Die golf van nieuwe waardering is er voor Lost Highway nooit gekomen. En dat terwijl de film qua thematiek uitstekend in het verlengde van Fire Walk With Me te plaatsen is. Ook hier verkent Lynch de duisternis die schuilt achter the American dream. Wat begint als een relatief simpel gegeven - een getrouwd stel ontvangt videobanden waarin hun huis zowel van binnen als buiten gefilmd wordt - mondt uit in een bizarre trip met gedaanteverwisselingen en een non-lineair verloop van gebeurtenissen. Een trip die geen antwoorden geeft, maar op indrukwekkende wijze vraagtekens blijft oproepen.

Psychologische aandoeningen in een droomwereld

‘Laat logica los en accepteer de droomlogica,’ geeft Kaj van Zoelen als advies voor het bekijken van de film. De programmeur en filmrecensent introduceert Lost Highway tijdens de zevende editie van IFFR KINO in Rotterdam. Het loslaten van de logica begint namelijk op het moment dat hoofdpersoon Fred Madison op een van die opgestuurde videobanden ziet hoe hij zijn vrouw Renee (Patricia Arquette) vermoordt. Hij wordt opgepakt en veroordeeld, maar na een kort verblijf in de dodencel verandert hij plotseling in Pete, een 24-jarige automonteur. De film legt de transformatie nooit uit, evenals de ontmoetingen die Pete heeft met Alice, de vrouw die sprekend op de vermoorde Renee lijkt.

Lynch weigert, zoals hij al vaker in zijn carrière deed, een verklaring voor de gebeurtenissen te geven, al licht hij wel een klein tipje van de sluier op. ‘Tijdens het filmen las een medewerker over verschillende psychologische stoornissen,’ vertelt hij in 1997 in gesprek met het tijdschrift Filmmaker, ‘en ze kwam een fenomeen tegen dat “dissociatieve fugue” heet. Mensen die eraan lijden, vormen een compleet nieuwe identiteit in hun hoofd, met nieuwe vrienden, een nieuw huis - ze vergeten alles van hun vroegere zelf.’

En inderdaad, dat lijkt verdacht veel op wat er met Fred Madison gebeurt tijdens Lost Highway. Maar een andere verklaring is dat het hoofdpersonage gemanipuleerd wordt door een duivels karakter, dat simpelweg als ‘Mystery Man’ in de aftiteling staat. De eerste ontmoeting die Fred met deze duivelse verschijning heeft, is niet alleen het hoogtepunt van de film, maar ook een van de meest indrukwekkende scènes in het oeuvre van Lynch.

De Mystery Man, een spookachtig figuur met een bleek gezicht zonder wenkbrauwen, benadert Fred op een feestje. De jazzy muziek verstomt en maakt plaats voor een onheilspellend gebrom. ‘Wij hebben elkaar al eens eerder ontmoet. Bij jou thuis,’ zegt hij, tot ongeloof van Fred. ‘Sterker nog, daar ben ik op dit moment ook.’ Hij overhandigt hem een mobiele telefoon, waarmee het verwarde hoofdpersonage naar huis belt. Aan de andere kant van de lijn antwoordt dezelfde krakende stem. Dissociatieve fugue, de duivel, of iets daar tussenin: Fred draagt vanaf dat moment een demoon mee in zijn hoofd.

Het is een exemplarische scène in de horror die Lynch in de eerste drie kwartier van Lost Highway presenteert. Daarna transformeert de film, tegelijkertijd met het hoofdpersonage, in een heel ander genre. Als Fred in Pete verandert, lijkt de wereld ineens een stuk zonniger. Pete wordt verwelkomd door zijn baas (Richard Pryor in zijn laatste rol) en zijn collega’s en heeft vriendelijke, bezorgde ouders. Het staat haaks op de broeierige spanning die achter ieder moment van de eerdere scènes schuilgaat.

De verschuivingen in toon in combinatie met het constante mysterie zorgt ervoor dat Lost Highway op geen enkel moment voorspelbaar wordt. Het is Lynch op zijn meest Lynchiaans: duister en verwarrend, maar altijd stijlvol. ‘Als mij gevraagd wordt om uit te leggen, dan weiger ik dat,’ vertelt de regisseur. ‘Het kost totaal geen moeite om de meeste films te begrijpen, er is geen ruimte om te dromen of om je eigen interpretatie te vinden. (…) Lost Highway heeft een verleidelijke en magnetische sfeer. Er is zoveel duisternis, en zoveel ruimte om te dromen.’ Na de herwaardering van Fire Walk With Me is het hoog tijd voor een nieuwe blik op Lost Highway.