Duizelingwekkende mindfuck

"I like to remember things my own way.
How I remember them.
Not necessarily the way they happened."

- Fred Madison in Lost Highway

Een sleuteltekst, want een logisch verhaal is Lost Highway (1997) niet. Integendeel. David Lynch mixt twee verhalen, spelend met begrippen als zelfbeeld en identiteit, herinnering en geheugen.

Verdrukt en verwrongen

Het geheugen heeft een bijzondere werking. Het is subjectief. Je kunt het trainen. Volstoppen. Maar het opereert ook autonoom. Je bent je niet altijd bewust van wat je onthoudt. Je zág het wel, maar kende er de woorden nog niet voor. Of je wist niet meer dat je het nog wist.

De onbewuste onderlaag in de menselijke geest is volgens Freud de plek waar traumatische en pijnlijke ervaringen naar verbannen worden. Ze verdwijnen echter niet, ze blijven een mens onbewust beïnvloeden. Beide mannelijke hoofdpersonages hebben zo'n verdrukte en verwrongen gebeurtenis waarvan ze zich flitsen herinneren, maar niets concreets. De één een moord, vastgelegd op gruizig videobeeld, de ander een onduidelijk incident waarvan we alleen de reacties van de omstanders zien.

Er midden in

Je maakt je eigen versie van de werkelijkheid, hoe jij je die herinnert. Je maakt die versie tot jouw waarheid. Hoe onlogisch die op anderen kan overkomen. Sterker nog, je vond het zelf ook wel een bizar verhaal, maar je voelt je er goed bij, het past bij je.

Fred is een saxofonist en de man van brunette Renee. Hij verdenkt haar ervan vreemd te gaan. En er zijn videobanden. Daarop zijn Fred en Renee te zien in hun eigen huis, terwijl ze slapen. De derde band toont de vermoorde Renee. Fred ziet zichzelf zitten, tussen de bloederige ledematen. Hij kan zich er niets van herinneren. In zijn zwaarbewaakte cel vinden de bewakers op een ochtend niet Fred maar Pete aan. Op dat moment volgen we het leven van Pete, een jonge automonteur.

Je kunt identiteit zien als een 'essentie'. Dan is er een ware kern die onze identiteit bepaalt. Het existentialisme is daar een reactie op: er is geen essentie, geen afgerond geheel, de mens blijft zijn hele leven zoeken naar het antwoord op de vraag wie hij is en we treffen de mens altijd aan 'in media res', er midden in. Maar als er geen essentie is, alleen een existentie, een bestaan, nu op dit moment, dan kan het leven elk moment alle kanten op. Een conclusie die Lynch ook lijkt te trekken.

Je de gebeurtenissen herinneren op jouw manier, niet noodzakelijkerwijs zoals ze zich voordeden is in de handen van Lynch een recept om beetgenomen te worden door de werkelijkheid. Bedot te worden door de tijd, door je onvolmaakte geheugen. Meegesleurd in persoonsveranderingen. Je bent rechtstreeks gekatapulteert in Lost Highway.

Droomlogica

De Chinese dichter Li Bo schreef een gedicht over de verwarrende nacht waarin Tsjwang Tse droomt dat hij een vlinder is, vrolijk fladderend door de lucht, tevreden met zichzelf en zijn leven, niet beter wetend dan dat hij altijd al een vlinder was. Totdat hij wakker wordt en het langzaam tot hem doordringt dat hij Tsjwang is. Was hij nu Tsjwang Tse die droomde dat hij een vlinder was of een vlinder die gedroomd had dat hij Tsjwang Tse was? Li Bo ziet er vooral een bewijs in voor de veranderlijkheid van alle dingen: 'Als één lichaam zo van gedaante kan verwisselen, hoe moet dan niet alles eindeloos veranderen!' Een verontrustende gedachte die je losslaat van je ankers.

Mindfuck

Pete legt het aan met de mooie vriendin van een maffiabaas. Deze Alice is de blonde versie van Renee. En die gelijkenis staat niet op zichelf. Er volgen er nog een aantal: in dialogen, personages en attributen. Als echo's uit een andere tijd, uit een ander verhaal. Soms beter op hun plek in het ene dan in het andere verhaal.

Lost Highway is als een ring van Möbius waarbij die ring weliswaar twee zijden lijkt te hebben, maar niet heeft. Uiteindelijk is er maar één kant, die je eindeloos kunt volgen. Alsof Lynch de uiteindes van deze lost highway gedraaid aan elkaar heeft geplakt tot één duizelingwekkende en desoriënterende mindfuck. Bij de volgende bocht bevind je je weer in in een ander verhaal dat gek genoeg doorgaat waar je het vorige verliet.

Lost Highway is als een 'whodunnit' zonder oplossing. Wat doet dat met jou? Kun jij leven zonder oplossingen? Zonder goed of fout antwoord? Met de mogelijkheid van onmogelijke gebeurtenissen? Zijn die 134 minuten verwarring zonde van je tijd? Ben je nu nog bezig met bedenken hoe het allemaal in elkaar zit? Of overheerst het gevoel in je maag, alsof je in een achtbaan zit: vol ongeloof over de wendingen, maar met een brede grijns op je gezicht?

Verder wroeten

Vooraf bood IFFR de mogelijkheid de documentaire David Lynch: The Art Life uit 2016 te bekijken. Over zijn jeugd vertelt Lynch dat hij niet verder hoefde te gaan dan twee straten voor een nieuw avontuur of een mooi verhaal. Binnen die twee straten gebeurde alles. Voor alles wat je niet kende gebruikte je je fantasie.

En zo doet hij het op zijn 71ste nog steeds, het liefst is hij thuis, in zijn schuur annex atelier. Knutselend en prutstend. Maar ook wroetend in lagen pasteuze verf, lijm of purschuim. Alsof overal wat onder zit. En dat zit er ook. Je hoeft het alleen maar te zien, dan is het er al. Maar er teveel over praten maakt het grote kleiner, dus zien we Lynch veelal zwijgend bezig of voor zich uit starend, rokend, potlood in de hand, rustend op een notitieblok om invallen te noteren. Invallen en gebeurtenissen zoals hij ze zich herinnert, niet per se zoals ze zich hebben voorgedaan.