Shake-Up

Geschreven door Inge de Leeuw

How Collectives Take Over the World

2019 leek het jaar waarin collectieven de wereld overnamen. Er was buitengewoon veel aandacht voor kunstenaarscollectieven in het nieuws; van het benoemen van collectieven als curator van prestigieuze kunstmanifestaties zoals ruangrupa voor documenta 15 en Isuma voor het Canadees Paviljoen tijdens de 58ste Biënnale van Venetië, soloshows in vooraanstaande musea zoals die van Karrabing Film Collective in MoMA PS1, tot aan de opschudding over het kersverse collectief dat de Turner Prize won in december.

Daarnaast werden in 2019 verschillende nieuwe filmmakers- en kunstenaarscollectieven opgericht, zoals The Ummah Chroma, die zichzelf in januari op de kaart zette met hun film AS TOLD TO G/D THYSELF. En laten we de vele collectieven die al voor 2019 bestonden niet vergeten. Velen van hen brachten in 2019 nieuw werk, zoals de drie Afrikaanse collectieven die in opdracht van IFFR elk een film maakten.

Gemeenschap als basis

Al enige jaren bevindt onze maatschappij zich in transitie en zien we de wereld om ons heen langzaam veranderen. Zo is er in het heersende debat meer aandacht ontstaan voor de decentralisering van het dominante verhaal. Daarnaast zien we, wellicht als gevolg van verschillende wereldwijde protestbewegingen, een beginnende bewustwording van de noodzaak voor een meer diverse representatie in film, media en andere culturele uitingen.

Als reactie op deze sociale en politieke veranderingen zien we een verschuiving van een individueel model naar een model gebaseerd op collectiviteit, dat misschien beter past bij deze tijd. Door de rol van de kunstenaar, filmmaker en curator te decentraliseren, worden traditionele begrippen en denkbeelden over auteurschap, eigendom en gatekeepers op zijn kop gezet. Dit is dan ook een uitgelezen moment om verschillende collectieven en hun werk samen te brengen in het thematische programma Synergetic.

Kunstenaars en filmmakers hebben zich door de hele geschiedenis verenigd rond identiteiten die door de mainstream worden genegeerd. Ook de hedendaagse collectieven in dit programma zijn vanuit gemeenschappen gevormd, met als doel hun eigen verhalen te vertellen en hun plek op te eisen in het mainstream narratief. Niet alleen presenteren collectieven alternatieve verhalen en geschiedenissen, ook staan ze vaak aan de basis van innovatie. Experiment begint vaak in gemeenschappen en onafhankelijke organisaties. Het interdisciplinaire karakter van veel collectieven en de wereldwijde platforms en technologie, waardoor het niet noodzakelijk is om fysiek in elkaars buurt te zijn, bieden ook een vruchtbare bodem voor innovatie en samenwerking. In dit programma zien we steeds een combinatie van deze verschillende factoren in de werkwijze en de onderwerpkeuze in het werk van de collectieven.

Een andere blik

In de bioscoop presenteert IFFR nieuw en recent werk van collectieven uit de hele wereld. The Nest Collective uit Kenia, Negrume uit Kaapverdië en Geração 80 uit Angola maakten op verzoek van IFFR elk een nieuw werk dat dit jaar in première gaat. Er is een eenmalige vertoning van The End Will Be Spectacular van de Rojava Film Commune die na de recente Turkse bezetting van Noord-Syrië uit hun steden en dorpen zijn verdreven. Ze vertellen hun verhaal ook in de jaarlijkse Freedom Lecture, georganiseerd in samenwerking met De Balie. Eyeslicer is terug met seizoen 2 en creëert opnieuw een filmmakersgemeenschap voor Amerikaanse onafhankelijke filmmakers als alternatief voor de reguliere filmindustrie. En naast de presentatie van de speelfilm One Day in the Life of Noah Piugattuk cureert het Inuit-collectief Isuma speciaal voor IFFR een online selectie van hun films voor Unleashed.

Ook The Ummah Chroma is aanwezig. Niet alleen worden hun films in samenwerking met Het Nieuwe Instituut vertoond in de bioscoop, IFFR presenteert dit jaar ook The Ummah Chroma's installatie G/D THYSELF: Spirit Strategy On Raising Free Black Children.

Mogelijke toekomsten

Synergetic kijkt ook naar de toekomst: jonge mensen die samenwerken in gemeenschappen en alternatieve filmprogramma's. In The Collective Space brengen we jonge makers, uit Rotterdam en verschillende internationale gemeenschappen, samen om uitwisseling, ontmoetingen en co-creatie te stimuleren voor een workshop en een talks-programma. De talks & masterclasses van gerenommeerde filmprofessionals zijn toegankelijk voor publiek.

Verleden en heden

Precies tien jaar geleden, tijdens de editie van IFFR 2010, vond Kino Climates plaats, een poging om de landkaart te tekenen van onafhankelijke filmvertoningsplekken in Europa die ontstaan waren tijdens het eerste decennium van het nieuwe millennium. Nadat in de jaren tachtig en negentig van de vorig eeuw een groot deel van de klassieke arthousecinema's hun deuren hadden moeten sluiten, ontsproot er in de loop der jaren een indrukwekkend scala aan nieuwe alternatieve ontmoetingsplekken. Deze nieuwe vormen van filmprogrammering en
-conservering legden de basis voor een hele serie aan hybride bioscopen en microcinema’s. Sommige waren van tijdelijke aard maar de meeste initiatieven wisten wortel te schieten in de culturele infrastructuur binnen de wijken en buurten waarvan ze een onlosmakelijk onderdeel uitmaakten. Ze hingen nieuwe vormen van cinefilie aan en werden vaak gerund vanuit een collectieve organisatiestructuur. Zo ontstond er een nieuwe laag van filmvertoningslocaties die het vacuüm vulde tussen de filmfestivals en de commerciële filmsector.

Inmiddels is het tien jaar later en is Kino Climates terug als permanent netwerk. Tijd voor reflectie met een hele dag vol filmvertoningen, debatten, performances en twee boekpresentaties.

Samengesteld door Peter van Hoof en Inge de Leeuw in samenwerking met Het Nieuwe Instituut. Ook in verschillende professionalsprogramma's is er dit jaar aandacht voor collectieven, zie Sessions, Critics' Choice en Reality Check.