Over verandering

In 2018 zei minister-president Mahathir bin Mohamad van Maleisië tegen universiteitsstudenten: “Op dit moment accepteren we geen LGBT, maar als [het Westen] het wel wil accepteren, is dat hun zaak. Dring het ons niet op.” Hij impliceerde daarmee dat seksuele expressie en genderexpressie die buiten de norm van heteroseksualiteit valt, een uit het Westen geïmporteerde waarde is die onverenigbaar is met Aziatische culturen. Wellicht leed Mahathir, net als veel andere leiders uit de regio, aan postkoloniaal geheugenverlies, een vaak gebruikt excuus voor de handhaving van strafwetartikel 377, dat Groot-Brittannië in al zijn kolonies toepaste en waarin homoseksuele handelingen met wederzijdse instemming tussen volwassenen verboden werd. Dit verbod geldt inmiddels ook voor transgender personen.

Sacred Beings

Lang voordat Europeanen voet aan wal zetten in Azië en andere werelddelen, maakten genderexpressie en -rolpatronen die buiten het binaire model vallen deel uit van religieuze rituelen en praktijken in sommige culturen. Transgender personen en intersekspersonen werden als heilig beschouwd, omdat ze zowel mannelijke als vrouwelijke identiteiten belichamen, waardoor ze dichter bij God staan. Voorbeelden daarvan zijn de bissu-priesters in de Bugis-cultuur in Sulawesi, de hijra’s in Zuid-Azië en de nat kadaw in Myanmar. Het programma Sacred Beings brengt verschillende personen uit allerlei Aziatische contexten samen door een contemplatieve ruimte te creëren in het hart van het programma in Het Nieuwe Instituut, om nieuwe perspectieven en visies op genderfluïditeit te bieden.

De installatie in Het Nieuwe Instituut is een multidisciplinair werk van een kunstenaar, een fotojournalist, een filmmaker en een academicus. Sacred Beings bestaat onder andere uit een verzameling archiefbeelden: de persoonlijke documentatie van het veldwerk van universitair docent Sharyn Davies, die de afgelopen twee decennia onderzoek deed naar genderpluraliteit in de Bugis-cultuur. Daarnaast presenteert Sarnt Utamachote speculatieve scenario’s van queerverzet in een uit meerdere schermen bestaand videowerk dat de afwijzing van koloniale exploitatie illustreert.

Die afwijzing van westerse normen en heteronormativiteit zien we ook terug in Watsamon Tri-yasakda’s subtiele foto’s van jonge mensen in hun proces van zelfontdekking en -ontwikkeling, verborgen onder hun stijve schooluniformen. De foto’s worden gepresenteerd in combinatie met Utagawa Tatsuhito’s zwart-witfilm die de sensualiteit van de lichamelijke en spirituele bewegingen van klassieke Khmer-danser Prumsodun Ok op het geluid van een gebed vastlegt. De verschillende personen plaatsen vraagtekens bij de betekenis van het woord ‘heilig’. Kunnen we ons nog wel een wereld voorstellen waarin het bestaan van queer als heilig wordt beschouwd in plaats van een afwijking?

Bodily Rituals

Genderidentiteiten worden gezien als een recent en westers fenomeen, maar misschien is het een signaal dat het Westen inmiddels is aangehaakt bij de rest van de wereld. In 2019 werd het enkelvoudige ‘they’ gekozen tot woord van het jaar door woordenboekenuitgever Merriam Webster. Het woord duidt niet alleen een schijnbaar nieuw genderneutraal voornaamwoord aan, maar drukt ook inclusiviteit uit, een belangrijke mijlpaal voor de queergemeenschap. Ondanks het toenemende gebruik en de popularisering van ‘they’ worstelen veel mensen nog met hun dagelijkse woordenschat, met name in veel andere Europese talen. Dit toont aan hoe sterk gestructureerd westerse samenlevingen zijn, waar veel woorden in talen met Latijnse wortels worden bepaald door het geslacht. In het Frans bijvoorbeeld is het woord voor stoel vrouwelijk en het woord voor bed mannelijk.

Bodily Rituals, het kortefilmprogramma bij de installatie, combineert zes korte films over de fluïditeit van het zijn. Elke film mijmert over de eindeloze mogelijkheden van transformatie, of het nu de persoonlijke verhalen van een Chinese held ondermijnt en opnieuw verbeeldt in Wu Tsangs epische werk Duilian, of de koloniale invloed op de perceptie en het model van mannelijkheid onderzoekt in het fascinerende werk Apparatus van de Samoaanse kunstenaar Tanu Gago. Het centrale thema van de compilatie is het ‘bodybuilden’ – de transformatie en fluïditeit van lichaam en ziel, andere vormen aannemen en iemand anders worden. Zo biedt het een tegenverhaal voor de door gender bepaalde inrichting van onze maatschappij.

Becoming Another

The installation can be seen from Thursday 23 January at Het Nieuwe Instituut, but the actual opening of the Sacred Beings programme takes place on Sunday 26 January with a conversation between the filmmakers and artists about perspectives on gender outside Western culture, hosted by Mongolian queer rights advocate Anaraa Nyamdorj. It ends with a shape-shifting act performed by Raoni Muzho Saleh as an invitation to reimagine what our bodies and spirits are capable of. The acts of morphing, avataring and queering bring attention to our multiple selves and to imagining the world as a different place – free of rigid binary structures, where the ‘sacred’ lies within ourselves.