Verdieping

Leto: muziekfilm of politiek statement?

26 januari 2019

Verdieping

Leto: muziekfilm of politiek statement?

26 januari 2019

Kirill Serebrennikov moest zijn laatste film onder huisarrest afmaken

Tijdens de opnames van zijn laatste film Leto werd de Russische filmmaker Kirill Serebrennikov gearresteerd en onder huisarrest geplaatst. In zijn afwezigheid wordt Leto vandaag vertoond op IFFR. De film is een historisch portret van een rockster in het Leningrad van de jaren ’80 – maar in de context van de actualiteit lijkt Leto vooral een oproep om moed te houden in tijden van onderdrukking.

Als rockster Mike (gespeeld door popmuzikant Roma Zver) de jonge muzikant Viktor (Teo Yoo) onder zijn vleugels neemt, resulteert dat in een driehoeksverhouding tussen Viktor, Mike en zijn vrouw Natasha (Irina Starshenbaum). Tegen de achtergrond van de rockscene in het Sint-Petersburg (toen: Leningrad) in de jaren ’80, waar muzikanten hun songteksten eerst moeten laten goedkeuren door de overheid en het publiek van de enige rockclub netjes blijft zitten tijdens concerten, vertelt de biopic Leto over de begindagen van de carrière van Viktor Tsoj. Uiteindelijk zou Tsoj een van Ruslands bekendste rocksterren worden, voordat hij in 1990 op 28-jarige leeftijd in een auto-ongeluk om het leven kwam – met eeuwige roem en niet aflatende populariteit tot gevolg.

Leto vertelt deze bijzondere geschiedenis in prachtig geschoten zwart-witbeelden. Alsof dat nog niet genoeg is om het publiek te betoveren, is Leto ook nog eens een musical met animatie-elementen. Dat klinkt overdadig, maar het werkt – het is overdaad, geboren uit een zucht naar vrijheid.

Monteren onder huisarrest

Na zijn arrestatie monteerde regisseur Kirill Serebrennikov (1969) de film onder huisarrest. Hij moest de première van Leto op het filmfestivalinCannes missen, ondanks een verzoek van het Franse ministerie van buitenlandse zaken om Serebrennikov naar de kustplaats af te laten reizen. De Russische president Poetin hield zijn handen ervan af: “Russische justitie is onafhankelijk en kan dus niet door mij beïnvloed worden.” Erger nog voor Sereberennikov: na een langdurig ziekbed overleed zijn moeder en werd ze begraven in afwezigheid van haar zoon.

Officieel worden Serebrennikov en een aantal collega’s verdacht van het verduisteren van staatssubsidie, bedoeld voor een grootschalig theaterproject. De recherche stelt dat Serebrennikov zelf het geld zou hebben gecasht. Frappant: dat is precies hoe het Russische subsidiesysteem werkt, namelijk door geld uit te keren aan personen waarna zij zelf kunnen investeren in het project. Serebrennikov grapte tijdens een rechtszitting dat hij en zijn kompanen ervan beschuldigd worden de regels te volgen.

Veel Russen zijn het er daarom over eens dat het hier om een politieke zaak gaat. Tijdens verschillende hoorzittingen, in wat ondertussen in de volksmond ‘de theaterzaak’ wordt genoemd, werd buiten de rechtbank luidkeels geprotesteerd. Tot in de zaal waren de hordes mensen te horen die buiten “SCHANDE! SCHANDE!” scandeerden.

Ik zal vechten voor de waarheid
— Kirill Serebrennikov

Wachten op verandering

In het licht van deze gebeurtenissen is het nu de vraag: hoe politiek is Leto? De muzikant Tsoj leek apolitiek. Zijn liedjes gingen over alledaagse onderwerpen, maar hadden een ding gemeen: een innerlijke vrijheidsdrang. Tsoj voerde zijn grootste hit, Peremen (Verandering), in Sergei Solovyovs cultfilm Assa (1987) op als protestlied, waarna het nummer tijdens en na de Perestrojka werd geadopteerd door verschillende protestbewegingen. Hoewel Tsoj bij leven heeft aangegeven geen politieke betekenis in de tekst te hebben gelegd, wordt Peremen ook decennia later nog door mensen wordt aangehaald om energie uit te putten in zware tijden.

Misschien had Tsoj inderdaad geen politieke intenties. En misschien maakte Serebrennikov met Leto inderdaad gewoon een biopic over de beginjaren van Tsoj als muzikant. Maar de vrijheidsdrang van de muzikant lijkt te overlappen met die van de regisseur. En daarmee echoot Serebrennikov de boodschap van Tsoj: Verandering! We wachten op verandering!

Serebrennikov zei het zelf het beste, tijdens een speech in de rechtbank die hij richtte aan alle mensen die hem steunen: “Ik ben een vrij mens en ik zal er alles aan doen om te voorkomen dat deze molensteen mij zal vermalen. Ik zal vechten voor de waarheid. En het is belangrijk dat jullie je niet laten afschrikken, je niet laten ontmoedigen in de kunst of het leven, niets doen waarvoor je je later zal schamen. Hou vol!”

'Absurde beschuldigingen'

Omdat Serebrennikov helaas niet de enige filmmaker is die gevangen zit en daarom afwezig is op dit festival, heeft IFFR Agnieszka Holland, filmdirecteur en voorzitter van de European Film Academy, uitgenodigd om een Freedom Lecture te geven. “Autoritaire regimes proberen met traditionele methoden de vrijheid te beperken en de geest van kunstenaars te doden – zie de gevangenneming van de Oekraïense filmmaker Oleg Sentsov. Maar ze gebruiken ook hybride methoden, zoals in het geval van Serebrennikov: beperking van zijn bewegingsvrijheid, om hem duidelijk te maken dat hij nooit onafhankelijk is en om hem de ketenen laat voelen. We vrezen het ergste. De beschuldigingen zijn absurd, maar dat heeft Poetin niet eerder tegengehouden. Gelukkig zal de creatieve kracht van Kirill Serebrennikov iedereen helpen deze situatie te overwinnen.”

Bekijk de Freedom Lecture van Agnieszka Holland

Andere berichten over IFFR 2019