Verdieping

Een revolutie van de verbeelding

27 januari 2019

Verdieping

Een revolutie van de verbeelding

27 januari 2019

Soul in the Eye en de opkomst van zwarte Braziliaanse cinema

Geschreven door Sasja Koetsier

“De grote revolutie in de Braziliaanse cinema van vandaag”, smaalt de zwarte Braziliaanse filmstudent Wineries tegen twee medestudenten, “is een film waarin een gast, met een biertje in de hand, vanuit de auto die hij van zijn vader heeft gekregen ‘Weg met Temer’ roept.”

Die auto én de alom gedeelde afkeer van de (toen zittende) Braziliaanse president Michel Temer zijn beide tekenen van privilege. De echte politieke strijd wordt in Quantos eram pra tá? door Wineries en zijn twee vrienden gevoerd, dag in dag uit, op de campus waar zij horen bij de kleine groep niet-witte studenten.

Dat de corrupte Temer zal worden opgevolgd door de haat predikende Jair Bolsonaro is in deze korte film een nog ondenkbare werkelijkheid – maar ook één die achteraf gezien misschien alleen mogelijk kon worden in een land waar de Afro-Braziliaanse meerderheid haar geloof in de politiek allang heeft opgegeven: ze wordt er toch niet vertegenwoordigd.

Klaar om de Braziliaanse cinema op te schudden

In de politiek niet, en dus ook niet of nauwelijks in de Braziliaanse cinema – lees: wat daarvan de bioscopen haalt. Gemaakt worden ze natuurlijk wel, films die de levens en liefdes van zwarte Brazilianen tot onderwerp hebben; maar doordat de makers merendeels onafhankelijk van de gevestigde instituties opereren, pikten ook de nationale filmfestivals ze niet op.

Pas door recente internationale belangstelling – zoals van IFFR, dat twee jaar geleden de in Brazilië genegeerde film Kbela programmeerde – begint nu ook daar het bewustzijn te dagen dat er een jonge generatie zwarte makers is opgestaan die klaarstaat om de Braziliaanse film goed op te schudden.

Stuk voor stuk maken zij films die niet alleen in politieke zin het speelveld verruimen, maar ook esthetische en narratieve filmconventies doorbreken. Kijk naar Kbela, een visueel essay dat met intelligentie en humor de negatieve gevoelens onderzoekt die veel zwarte vrouwen over hun haar – en daarmee over zichzelf – hebben. Of BR3, een vertelling over de ervaringen van jonge transgender Brazilianen, met stijlelementen van muziekvideo’s en blogs.

 

 

Experimentando o vermelho em dilúvio neemt de vorm aan van een performance waarin kunstenaar Musa Michelle Mattiuzzi, getooid met een gezichtsmasker zoals dat ooit werd gebruikt om opstandige slaven het spreken te verhinderen, Rio de Janeiro doorkruist. Haar eindbestemming: het beeld van de zwarte verzetsstrijder Zumbi dos Palmares. In contrast met Mattiuzzi’s expliciete beeldtaal is de speelfilm Temporada dan weer een tedere en ingetogen verkenning van een vrouw op zoek naar haar plek in de wereld.

 

 

Het zijn slechts een paar voorbeelden die laten zien hoe de Afro-Braziliaanse cinema historische, politieke en maatschappelijke thema’s vertaalt in een verfrissende, oorspronkelijke en persoonlijke beeldtaal.

 

 

In het spoor van Bulbul

Nestor van deze nieuwe golf is Zózimo Bulbul. Bulbul was veelgevraagd acteur in de jaren 60 en filmmaker in ballingschap tijdens de militaire dictatuur die Brazilië na een korte periode van democratie opnieuw in zijn greep kreeg. Zijn korte film Alma no olho (Soul in the Eye, 1973) werd de naamgever van dit programma, waarin ook zijn lange documentaire Abolição (1988) over de erfenis van het slavernijverleden te zien is.

 

 

 

Bulbul richtte in 2007, vijf jaar voor zijn dood, het Centro Afro Carioca de Cinema op, dat films uit Afrika en de Afrikaanse diaspora programmeert. Zo legde hij de basis voor een revolutie waar je op IFFR getuige van kunt worden.  

 

 

 

Andere berichten over IFFR 2019