Verdieping

Een revolutie onder de brandende zon

31 januari 2020

Verdieping

Een revolutie onder de brandende zon

31 januari 2020

Ladj Ly slaat alarm met Les misérables

Als jullie niets doen, exploderen de Parijse banlieues, waarschuwt Ladj Ly de Fransen in Les misérables. Zoveel mensen zonder enig toekomstperspectief bij elkaar stoppen in armoedige wijken en er niet meer naar omkijken, schreeuwt om escalatie en geweld. ‘Dit is een alarmkreet.’

Het is een bloedhete dag in 2018 als rechercheurs Chris en Gwada aan hun dagelijkse ronde door Montfermeil beginnen, een wijk in het oosten van Parijs, zo’n zeventien kilometer uit het centrum. Veel armoede, veel spanningen, veel geweld. Het is de wijk waar Victor Hugo halverwege de negentiende eeuw Les misérables schreef, zijn vermaarde roman over armoede en rechtvaardigheid. Wat is er sinds die tijd eigenlijk verbeterd voor de bewoners, vraagt filmmaker Ladj Ly door zijn film dezelfde titel te geven. Ook Ly groeide op in een van de Parijse banlieues.

Vandaag draait Stéphane Ruiz voor het eerst mee. Zelf patrouilleren ze deze straten al tien jaar, vertelt Gwada terwijl ze stapvoets door de wijk rijden. Hij is er opgegroeid. Ze worden gerespecteerd door de bewoners. Om dat respect te krijgen en het geweld te beteugelen, moeten ze soms hard optreden.

Het is de bekende genrestijl van dit type film: armoede, geweld, macho-rechercheurs, afzichtelijke appartementencomplexen, drugshandel en herrie op straat. Maar net als La haine (1995) en Do the Right Thing (1989) dat eerder deden, gebruikt Les misérables die stijl om er in een opzwepend tempo een sociale aanklacht mee op het scherm te spijkeren. “Dit is een alarmkreet”, zei Ladj Ly tegen filmblad De Filmkrant. “Ik wil waarschuwen dat de toestand in de Parijse voorsteden explosief is.”

En waarom is dat zo? Als de film begint, is het Franse nationale elftal net wereldkampioen geworden. Ook in Montfermeil lopen mensen gehuld in de Franse vlag over straat. Maar de saamhorigheid die de tricolore suggereert, bestaat niet. Frankrijk is al lang weg uit Montfermeil, de staat is alleen nog maar aanwezig met de knuppel en het traangas. Alles wat mensen kan helpen om uit de armoede te geraken, om werk te vinden, is wegbezuinigd. Montfermeil is een afvoerput en de bewoners voelen dat. Een gebroken arrondissement.

Het doet er niet toe hoe de situatie escaleert; die escaleert. Als blijkt dat een jonge leeuw uit een reizend circus is verdwenen, komen de leeuwentemmers verhaal halen: ze hebben een van de jongens uit de wijk ermee weg zien lopen. Als die leeuw morgen niet terug is, dreigen ze, gaan er doden vallen. Terwijl de temperatuur de 35 graden aantikt, gaan de drie rechercheurs op zoek naar de leeuw.

In deze film klimt niemand op de barricades zoals in Hugo’s roman en de talloze toneelstukken en eerdere films die ervan zijn gemaakt. Maar het revolutionaire elan is er niet minder om. Jean Valjean werd in de roman twintig jaar lang opgejaagd door de politie omdat hij een brood stal om de kinderen van zijn zus te voeden. Ook in Montfermeil zijn de bewoners voor altijd schuldig in de ogen van de politie, ook al wordt hen elke legale manier om in hun eigen levensonderhoud te voorzien onmogelijk gemaakt. Wat is de wet nog als die de mensen niet meer beschermt, maar een stok wordt om hen mee te slaan, vroeg Hugo in 1862 – en vraagt Ly in 2020 opnieuw.

“We zijn niet de ongediertebestrijding”, bijt nieuwkomer Ruiz zijn twee collega’s toe over de manier waarop ze de bewoners benaderen. Die bewoners houden zich stil. Ze weten dat de rechercheurs hun eigen regels bepalen en dat als er iets misgaat, de schuld hoe dan ook altijd bij hen zal komen te liggen. “Nooit sorry zeggen, wij hebben altijd gelijk”, vat Chris het probleem samen. Maar het moment dat de bewoners zich niet meer stilhouden, komt met elke scène dichterbij.

Net als Hugo is het Ly er niet om te doen de agenten zwart te maken, ook al liep Ly zelf al op zijn zeventiende door de wijk om eventueel machtsmisbruik van de politie te filmen voor copwatch-projecten. Zoveel mensen zonder enige kans op vooruitgang bij elkaar stoppen in armoedige wijken en er niet meer naar omkijken, schreeuwt om escalatie en geweld. Dat is wat Ly hier genadeloos laat zien via de camera van Julien Poupard: er is geen andere uitkomst mogelijk. De explosieve energie groeit met elke interactie. Op het politieoptreden bestaat geen enkele controle meer, ze kunnen doen wat ze willen. Het zijn gewone mannen, die monsters worden omdat ze ongestoord hun gang kunnen gaan.

Niemand wordt slecht geboren, schreef Hugo.

Geschreven door Ronald Rovers

Andere berichten over IFFR 2020