The Sadeian Aesthetic: A Critical View

De Sadeaanse esthetiek is de kwintessens van het modernistische priesterschap: zonder je te verroeren kijken naar het onzichtbare (luisteren naar het onhoorbare, het onleesbare lezen). Immers, het vermogen deze zelfkastijding te doorstaan onderscheidt ons van hen die louter genoegen beleven aan de gemakzuchtige voldoening van minder highbrow cultuur. En natuurlijk zijn we ook gewoon trots op ons Spartaans vermogen de sadistische kunstenaar-god blind te aanbidden. Ik ben jarenlang zo'n elitaire toeschouwer geweest, gedienstig en schatplichtig aan de oogbal-doorkliefscène van Buñuel en Dali, aan het geslachte paard van Franju, maar ook aan de stroom klodders en vlekken van Brakhage, de niet te doorgronden obsceniteiten van Guyotat of de altijd even ongrijpbare schoonheid van 'eigentijdse muziek'. Het zijn deze temporeel begrensde kunstuitingen waarin de Sadeaanse esthetiek zijn 'sublieme status' bereikt. Markies de Sade is een Franse cultfiguur pur sang. De groei van zijn faam ging gelijk op met die van dat andere onmiskenbaar Franse bedenksel, het fallistische modernisme. Deze stroming, die aanvankelijk deel uitmaakte van de buitenissigheden van bohemiens als Baudelaire of Flaubert, vond later een rijke voedingsbodem in intellectuele kringen uit de generatie Barthes, Robbe-Grillet en... Simone de Beauvoir. Volgens psychoanalist Nancy Huston was deze naoorlogse passie voor De Sade typisch Frans: om te kunnen omgaan met de gruwelen waarmee men niet geconfronteerd wilde worden - Auschwitz, Hiroshima - erotiseerde men ze. Ik groeide op en ben gevormd in het Parijs van de jaren vijftig, dus ik heb mij de Sadeaanse cultus eigen gemaakt.Ik bleef maar gêne-opwekkende pagina's volschrijven. Wanneer kwam ik erachter dat de oogbal in Le chien andalou die van een vrouw was? Of dat mijn eigen masochisme zich richtte op het verkeerde gezelschap? Wanneer herinnerde ik mij dat Der blaue Engel voor een van mijn vroegste betoveringen zorgde? Die film was de eerste manifestatie van Von Sternbergs masochistische esthetiek, die ontwikkeld was in Hollywood maar in feite een voortzetting was van de 'symptomatische schaduw' van het modernisme - androgyn, decoratief, oosters georiënteerd, wat volgens Peter Wollen is terug te voeren op het Russische ballet, de ontwerpen van Paul Poiret, het werk van Matisse. Het is een masochistische esthetiek, recent ontcijferd en als zodanig benoemd door Gaylyn Studiar, die zich een weg baande door Gilles Deleuzes baanbrekende essay. Een masochistische esthetiek die ik ooit naar aanleiding van een paar obscure films voor de vuist weg had verzonnen. Mijn bijdrage aan dit programmaonderdeel van het festival is een poging tot anti-terreur, tot verheerlijking en niet ontheiliging van de moeder. Het is tegen de Sadeaanse esthetiek met zijn hoofdletter S; die lappendeken van laaghartige masochistische kunst... Noël Burch